Chuyện ông bà nội cắt đất hương hỏa cho mẹ tôi làm nhà để đi lấy chồng đã gây xôn xao cả vùng quê. Từ làng trên đến xóm dưới, người ta bàn tán khen chê đủ kiểu. Trong nhà, anh em họ hàng xôn xao tị nạnh, chẳng ai chịu ai.
Hôm ấy, nhà tôi đông chưa từng thấy. Không biết ai đã lan truyền tin tức, dù chẳng phải ngày giỗ hay dịp đặc biệt, mà các bác, các chú, cả các cô đều tụ họp đông đủ. Lạ thay, họ còn kéo đến từ sáng sớm, không giống mọi khi giỗ gần đến giờ ăn mới thấy mặt.
Nhà cha tôi đông anh em, nhưng từ khi tôi đủ lớn để hiểu mọi chuyện, các bác, các chú và các cô đều đã ra ở riêng. Trong nhà chỉ còn hai ông bà nội già yếu, lưng còng và tai nghễnh ngãng. Tất cả mọi việc từ chăm sóc ông bà, lo giỗ chạp đến đối nội đối ngoại đều đè nặng trên vai mẹ tôi. Cha tôi là con áp út, nhưng mẹ tôi lại gánh vác trách nhiệm chẳng khác nào dâu trưởng, dù cha tôi đã qua đời từ khi tôi còn nhỏ.
Một năm nhà tôi có đến mười lăm cái giỗ lớn nhỏ, rồi cả đám cưới, đám ma trong họ tộc, người làng ai cũng trông cậy vào mẹ. Thế nhưng, chẳng ai nhắc đến những hy sinh ấy của mẹ tôi.
Bác cả là người anh lớn trong nhà nhưng đã thoát ly từ lâu, sống giàu sang ở phố. Bác là người học cao nhất trong số các anh em, nhưng gần như bỏ mặc ông bà và họ hàng. Những ngày giỗ, ông nội phải đích thân gọi điện nhắc bác từ sớm, nhưng bác cũng chỉ về cho có lệ. Lần này, bác cả và bác dâu lại về từ sáng sớm, vẻ mặt khó chịu khi thấy ông nội đang trò chuyện vui vẻ với nhóm thợ xây căn nhà mới ngoài ngõ cho mẹ tôi.
Ngày mai là giỗ cụ. Thông thường, trước giỗ mấy ngày mẹ tôi đã lo dọn dẹp nhà cửa, rửa bát đũa, chuẩn bị mọi thứ sẵn sàng. Đến ngày, tôi và bà nội phụ mẹ thổi xôi, làm gà. Nhưng lần này thì khác. Các bác, các chú kéo nhau về từ sớm, lấy cớ là giỗ cụ nhưng thực chất là để họp gia đình.
Chiều hôm trước ngày giỗ, ông bà nội ăn mặc chỉnh tề, khăn đóng, áo the. Bà nội ngồi trên sập gụ bên cạnh ông, trong khi các chú bác túa vào nhà với vẻ mặt đầy toan tính. Ông nội hắng giọng yêu cầu tất cả trật tự. Sắc mặt ông không vui, cũng chẳng buồn, chỉ lạnh lùng nói:
– Bao nhiêu năm nay, nếu các anh chị chăm sóc cha mẹ được như khi tranh đất lần này, thì cha mẹ đã mãn nguyện lắm rồi. Người ta chỉ tranh nhau chia tiền chia đất, chứ chẳng ai tranh nhau nuôi cha mẹ già bao giờ.
Ông tuyên bố rõ ràng: bác cả, các chú mỗi người 200m²; bác cả thêm phần nhà thờ gỗ; các cô mỗi người 100m². Phần còn lại, hơn 300m², dành cho mẹ con tôi.
Bác dâu trưởng lập tức gào lên phản đối:
– Bố chia thế không công bằng! Chồng con là trưởng, còn thím ấy chồng đã mất từ lâu, lại chẳng có con trai. Giờ thím ấy lấy chồng thì đất hương hỏa vào tay người ngoài sao?
Chú út cũng hùa theo, nói rằng ông bà thiên vị mẹ con tôi, còn trách ông bà xây nhà “cho thiên hạ ở.”
Lặng lẽ nghe hết, bà nội tôi mới lên tiếng, giọng bà run run nhưng đầy sức nặng:
– Bao nhiêu năm nay, ông bà già yếu, cơm thuốc ai lo? Nhà cửa ai quét dọn? Chẳng phải mẹ con thím ấy gánh vác hết sao?
Bà kể lại từng lần đau ốm, từ khi bà nằm liệt giường, mẹ tôi chăm sóc tận tình từng thìa cháo, từng hớp nước, đến lúc ông nội bất tỉnh, cũng chính mẹ tôi cõng ông ra trạm y tế. Bà kết luận:
– Nếu không có mẹ con thím ấy, hai thân già này còn trông vào ai? Các anh chị về đây chỉ để tranh đất chứ có ai lo lắng gì cho bố mẹ đâu.
Ngày mai, mẹ tôi lấy chồng – người đàn ông nhà sát bên. Ông bà nội bảo, ông ấy hiền lành, nhân hậu, mẹ tôi xứng đáng được hạnh phúc. Ông bà đứng ra tổ chức đám cưới, không cần ai đồng ý hay đến dự.
Ông nội nói thẳng:
– Cả đời mẹ con nó hy sinh vì nhà chồng. Nay cha mẹ chỉ muốn đáp lại chút ơn nghĩa, sống đúng đạo làm cha mẹ một lần, ai không vừa ý thì cứ giữ lấy lòng mình!
